خزر فوری

در دنیای امروز، هوش مصنوعی دیگر پدیده‌ای علمی-تخیلی یا موضوعی صرفاً فناورانه نیست. این فناوری به سرعت در حال ورود به زندگی روزمره ما است.از ماشین‌های خودران گرفته تا دستیارهای هوشمند، از الگوریتم‌های تشخیص چهره تا سیستم‌های پیشنهاددهنده در شبکه‌های اجتماعی.

اما با این رشد خیره‌کننده یک سؤال مهم مطرح می‌شود: آیا قوانین توانایی مواجهه با این پدیده را دارند؟ مسئولیت حقوقی؛ وقتی تصمیم‌گیرنده انسان نیست چگونه خواهد بود؟ فرض کنید یک خودروی هوشمند بدون راننده با عابر پیاده تصادف می‌کند.

چه کسی پاسخگوست؟ مالک خودرو؟ شرکت سازنده؟ برنامه‌نویس الگوریتم؟ یا هیچ‌کس؟ در حقوق سنتی، مسئولیت معمولاً بر عهده‌ی شخصی است که تصمیم می‌گیرد یا کنترل دارد. اما در مورد هوش مصنوعی، این “تصمیم” ممکن است توسط یک الگوریتم پیچیده اتخاذ شود، بدون دخالت مستقیم انسان.

آیا می‌توان یک سیستم هوشمند را مسئول دانست؟ هنوز پاسخ روشنی در قوانین ما – و حتی در بسیاری از کشورهای پیشرفته – برای این پرسش وجود ندارد. داده‌های شخصی؛ سوخت پنهان هوش مصنوعی میباشد. هوش مصنوعی با داده‌ها تغذیه می‌شود.

این داده‌ها شامل اطلاعات حساس کاربران، رفتار آنلاین، مکالمات، تصاویر و حتی مکان‌یابی لحظه‌ای است.اما آیا کاربران واقعاً از این استفاده آگاه‌اند؟ آیا رضایت آنان اخذ شده؟ قوانینی مانند قانون جرائم رایانه‌ای و قانون حمایت از داده‌ها در برخی کشورها تا حدی به این موضوع پرداخته‌اند، اما در ایران، خلإهای بسیار زیادی در این حوزه وجود دارد.

تبعیض الگوریتمی؛ عدالت مصنوعی یا تبعیض ماشینی موضوع دیگری است.یکی از چالش‌های جدی در زمینه هوش مصنوعی، تبعیض ناآگاهانه است. اگر داده‌هایی که به سیستم داده می‌شود دارای پیش‌داوری یا تعصب باشند، هوش مصنوعی نیز تصمیم‌هایی تبعیض‌آمیز خواهد گرفت. در برخی کشورها، گزارش‌هایی مبنی بر تبعیض نژادی یا جنسیتی در نتایج الگوریتم‌ها منتشر شده است. سؤال مهم اینجاست: آیا می‌توان از یک الگوریتم شکایت کرد؟ و اگر بله، به کدام مرجع باید رجوع کرد؟ قانون‌گذاری؛ موضوع بسیار مهمی که ممکن است از سرعت پیشرفت تکنولوژی عقب بیافتد.هوش مصنوعی با شتابی بسیار بیشتر از توان قانون‌گذاری رشد می‌کند.

تصویب یک قانون در بهترین حالت ماه‌ها و سال‌ها زمان می‌برد، در حالی که فناوری هر چند ماه یا هر چند روز یک‌بار جهش می‌کند. آیا باید برای هوش مصنوعی قوانین اختصاصی تدوین شود؟ یا می‌توان با تفاسیر نوآورانه از قوانین فعلی، چالش‌ها را پاسخ داد؟ پاسخ به این سؤال، موضوع بسیار مهمی است که نیاز به اهتمام ویژه دارد. هوش مصنوعی آمده است تا بماند و هر روز گسترده‌تر شود.

اما هنوز بسیاری از مفاهیم پایه‌ای در نظام حقوقی ما — از «مسئولیت» گرفته تا «شخصیت حقوقی» و «حقوق داده‌ها» — برای مواجهه با این فناوری بازتعریف جامعی نشده اند.

نه فقط قانون‌گذاران، بلکه وکلا، قضات و حتی مردم عادی باید برای دوره‌ای آماده شوند که ممکن است طرف دعوا، یک انسان نباشد، بلکه یک ماشین باشد. و این، دنیایی است که برای آن قانون نوشته نشده است.و باید همه آحاد جامعه در بالابردن سطح آگاهی های خویش تلاش کنند.